Psychoterapia ma pomóc choremu uporać się z samym sobą, uświadomić mu jego konflikty wewnętrzne. Na psychoterapii wytwarza się bezpieczne środowisko do skonfrontowania się z dręczącymi pacjenta problemami. Terapia pomaga też w bieżącym radzeniu sobie z problemami których źródłem jest nerwica. Zwykle psychoterapia trwa długo i jest to dość żmudna praca nad samym sobą. Jednak jest jak dotąd najskuteczniejszą metodą leczenia nerwicy, ponieważ ma wyeliminować przyczyny a nie tylko objawy. Rozpoznanie objawów pozwala przerwać mechanizm błędnego koła, w którym to lęk wyzwala dodatkowe objawy nasilające lęk.
Stosowane metody psychoterapii do leczenia nerwicy:
- Terapia ukierunkowana na wgląd – jest to nurt psychoterapii psychodynamicznej. Ma na celu rozpoznanie źródła lęku, wgląd w podświadome konflikty wewnętrzne i ich rozwiązanie.
- Terapia poznawcza Aarona Becka – początkowo uczy pacjenta odkrywania myśli, które poprzedzają określone przeżycia i decyzje. Nie próbuje zmieniać przekonań pacjenta metodą perswazji, a prowadzi z nim „delikatny” dialog sokratejski – stawia pacjentowi pytania o wyznawane poglądy, ich sens, użyteczność i realne skutki. Jest to terapia krótkoterminowa, trwa ok 16 sesji. Kiedy pacjent nauczy się identyfikować błędy w swoim myśleniu oraz sprawdzać wiarygodność myśli automatycznych, zacznie myśleć realistycznie.
- Terapia behawioralna – w niej szczególny nacisk kładzie się na konfrontację z sytuacjami wywołującymi lęki. Ma to doprowadzić do oswojenia się z lękiem i zaprzestania unikania sytuacji go wywołującej dzięki ich racjonalnemu rozpoznaniu.
- Psychoterapia psychodynamiczna – na celu ma rozwiązanie podświadomych problemów i konfliktów wewnętrznych chorego, które są przyczyną objawów zaburzeń nerwicowych.
- Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) – poprzez rozmowę ma na celu wyeliminowanie błędów logicznych chorego, napędzające irracjonalny lęk. Ma on uświadomić sobie przyczyny powstawania nerwic – to zmiana sposobu myślenia jest jej częścią „poznawczą”, uczyć się kontrolować swój lęk – to zmiana zachowania jest jej częścią „behawioralną” oraz znaleźć podświadomych źródła konfliktów wewnętrznych. Zaletą terapii CBT jest to, że pacjent może ćwiczyć i rozwijać nabyte umiejętności nawet po zakończeniu cyklu sesji, co zmniejsza możliwość nawrotu problemów.
- Terapia interpersonalna – koncentruje się na zachowaniach i interakcji ze społeczeństwem. Jej celem jest poprawa zdolności komunikacyjnych i samooceny w krótkim okresie czasu.
- Psychoanaliza – metoda poznania i leczenia człowieka, odkrywa i bada nieświadome konflikty wewnętrzne, motywacje i znaczenie objawów. Dąży do modyfikacji systemu mechanizmów obronnych oraz integracji różnych części psychiki.
Psychoterapię nerwicy prowadzi się zwykle indywidualnie, mniejsze znaczenie ma tu terapia grupowa, bywa ona jednak zalecana w zależności od rodzaju zaburzeń. Zakłada się wtedy, że lecznicze okaże się zapoznanie z doświadczeniami innych ludźmi, nauka zaufania, otwartości i rozwijanie zdolności interpersonalnych. Czasem w trakcie takiej terapii stosuje się też inne metody nie występujące w terapii indywidualnej – psychodramy oraz dramaterapie.
Efektywność psychoterapii zależy od takich czynników jak: rodzaj terapii, zaangażowanie i motywacja do zmian u pacjenta, sam terapeuta, zaufanie miedzy terapeutą a pacjentem.
Nie należy rezygnować z terapii po krótkim czasie, gdy chory uważa, że psychoterapia nie przynosi efektu. Należy najpierw omówić to z terapeutą, mienić metodę terapii lub samego terapeutę. Trzeba pamiętać, że jedno niepowodzenie nie wyklucza powodzenia psychoterapii jako formy leczenia.